Ο δάκος της ελιάς Bactrocera oleae (Gmelin) (Diptera: Tephritidae) είναι ένας από τους σοβαρότερους εχθρούς της ελιάς και κάθε χρόνο προκαλεί μεγάλες οικονομικές ζημιές άνω του 15% και σε δύσκολες χρονιές σε συγκεκριμένες περιοχές μπορεί να φτάσει και το 50%, ένα πολύ μελετημένο έντομο. Ενδεχομένως μπορούμε να πούμε ότι είναι ο σημαντικότερος εχθρός στην Ελλάδα.  Εντοπίζεται κυρίως στην λεκάνη της μεσογείου, είναι <μονοφάγο> έντομο και αναπτύσσεται αποκλειστικά στο μεσοκάρπιο της καλλιεργούμενης ελιάς και αγριελιάς. Η πολιτεία ευαισθητοποιήθηκε με αυτόν τον εχθρό διότι επέφερε μεγάλη οικονομική ζημιά και από το 1970 έχει δημιουργήσει προγράμματα προληπτικών <δολωματικών ψεκασμών> η λεγόμενη Δακοκτονία.

Λατινική ονομασία:  Η λατινική ονομασία του είναι Bactrocera olea, ανήκουν στην οικογένεια Tephritidae στη τάξη Δίπτερα. Στην οικογένεια αυτή ανήκουν οι ΄΄μύγες των φρούτων΄΄ (fruit flies), έντομα με μεγάλη οικονομική σημασία καθώς προσβάλουν την πλειονότητα των προϊόντων της αγροτικής παραγωγής.

Μορφολογία: Το ενήλικο στάδιο μοιάζει με μικρή μύγα, το αυγό της είναι στενόμακρο, η προνύμφη όπως φαίνεται στην φωτογραφία χωρίς κεφαλική κάψα, η νύμφη έχει σκληρό δερμάτιο.

Βιολογία: Ο δάκος έχει 3 με 4 γεννεές στην ελληνική επικράτεια. Τα θηλυκά ξεκινούν να αποθέτουν τα αυγά τους στους καρπούς γύρω στον Ιούλιο μέχρι τα μέσα φθινοπώρου. Ο βιολογικός κύκλος αυγό-προνύμφη-νύμφη-ενήλικο διαρκεί περίπου έναν μήνα. Οι θερμοκρασίες ανάπτυξης του εντόμου είναι περίπου από 15°C έως 33 °C και ευνοείτε σε μεγάλη σχετική υγρασία.

Ξενιστές: Ο δάκος είναι μονοφάγο έντομο και αναπτύσσεται αποκλειστικά στο μεσοκάρπιο της καλλιεργούμενης ελιάς και αγριελιάς. Οι ποικιλίες της ελιάς που προτιμώνται περισσότερο είναι κυρίως αυτές με μεγάλο καρπό σε σχέση με αυτές που έχουν μικρό καρπό. Μια ποικιλία με μερικώς ανοχή στο δάκο είναι η κορωνέικη.

Ζημιές: Τα ενήλικα αποθέτουν τα αυγά τους στους καρπούς (μεσοκάρπιο) της ελιάς. Η προνύμφη δημιουργεί στοές μέσα στο μεσοκάρπιο της ελιάς. Μερικές φορές νυμφώνεται μέσα στον καρπό, μερικές φορές σε προφυλαγμένες θέσεις. Η άμεση ζημιά είναι η στοά στην ελιά και πέφτουν οι ελιές. Επομένως η ζημία που προκαλείται είναι να  μειώνεται η ποσότητα της ελιάς, να μην μπορεί να πουληθεί η επιτραπέζια ως βρώσιμη και υποβαθμίζεται το λάδι γιατί αυξάνεται η οξύτητα του λαδιού.  

Η έμμεση ζημιά είναι η δημιουργία οπών από το δάκο, όπου από εκεί από εκεί μπορούν να εισέλθουν στον καρπό κάποιοι μύκητες και να δημιουργήσουν ασθένειες όπως παράδειγμα η ξεροβούλα ή σαποβούλα κ.α.

Διαχειμάζουν: Διαχειμάζουν ως ενήλικα ή ως νύμφη σε σχισμές στο δέντρο, σε στοές στο έδαφος και σε οργανικά υπολείμματα, κάτω από ξύλα και πέτρες σε προστατευμένα μέρη κ.α.

Καταπολέμηση: Ο κυριότερος τρόπος καταπολέμησης του είναι οι <δολωματικοί ψεκασμοί> από εδάφους, οι οποίοι έχουν ελάχιστες δυσμενείς επιπτώσεις στο οικοσύστημα. <Δολωματικοί ψεκασμοί> θα αναρωτηθείτε τι είναι; Είναι ο ψεκασμός κάποιων σημείων κάποιων δέντρων σε μία ελαιοφυτεία μίας ελκυστικής ουσία για τον δάκο με μια δραστική ουσία που τον καταπολεμά. Ουσιαστικά προσελκύουμε τον δάκο  να ωοτοκήσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο και εκεί θανατώνεται.  Είναι μία προληπτική μέθοδος πριν προλάβουν να ωοτοκήσουν. Αν γίνει έγκαιρα είναι μια αποτελεσματική μέθοδος. Αυτή η μέθοδος μπορεί να γίνει και βιολογική αν η δραστική που θα συνδυαστεί με την ελκυστική ουσία έχει έγκριση στην βιολογική όπως πχ οι σπινοσίνες. Το στάδιο της καλλιέργειας όπου θα γίνουν οι δολωματικοί ψεκασμοί (όταν ένα  συγκεκριμένο ποσοστό των δέντρων έχει καρποφορία) καθορίζεται από τις αρμόδιες υπηρεσίες αν αναλάβουν τον δολωματικό ψεκασμό στην περιοχή σας ή απο τον τοπικό γεωπόνο.

Όπως είπαμε η πολιτεία έχει αναλάβει το πρόγραμμα των δολωματικών ψεκασμών αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κάνουμε ενέργειες και μόνοι μας στο χωράφι. Μπορούμε να ελέγχουμε τους πληθυσμούς με παγίδες τύπου McPhail και όταν υπερβούνε οι συλλήψεις τα κριτικά όρια ψεκάζουμε. Τα όρια διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή και από ποικιλία σε ποικιλία, ρωτήστε τους τοπικούς γεωπόνους. Οι παγίδες έχουν προδιαγραφές και προτείνουν με πιο διάλυμα θα είναι πιο αποτελεσματικές, συνήθως βάζουμε κάποιες ελκυστικές ουσίες. Καλό είναι να ελέγχουμε συχνά την παρουσία πληθυσμού για να παίρνουμε τις σωστές αποφάσεις. Οι έγκαιρες επεμβάσεις σώζουν από μεγάλες προσβολές. Υπάρχουν ποικιλίες που έχουν κάποια ανθεκτικότητα στην προσβολή όπως είπαμε και πιο πάνω αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν γίνονται οι απαραίτητοι έλεγχοι.

Οι ασυγκόμιστοι καρποί στο τέλος της καλλιέργειας μπορεί να περιέχουν τον εχθρό, σε προσβεβλημένα δέντρα καλό είναι να μαζεύονται κατά την συγκομιδή όλοι οι καρποί για να μειωθεί ο πληθυσμός την επόμενη χρονιά.

Βιολογικός τρόπος καταπολέμησης:

Υπάρχουν φυσικοί εχθροί (υμενόπτερα) αλλά στην πράξη δεν έχει ακόμα καλά αποτελέσματα η εξαπόλυση κάποιων εξ αυτών. Επίσης άλλοι τρόποι αντιμετώπισης που έχουν αναφερθεί κατά καιρούς είναι με ψεκασμό με ζεόλιθο ως απωθητικό διότι αλλάζει την δομή του φύλλου,  με μαζική παγίδευση (μία παγίδα ανά 2-4 δέντρα), επίσης χρησιμοποιούνται υποστηρικτικά και οι κίτρινες κολλητικές παγίδες, με δολωματικούς ψεκασμούς με βιολογικά σκευάσματα εγκεκριμένα για την καλλιέργεια όπως έχουμε αναφέρει.

Χημικός τρόπος καταπολέμησης: Οι καθολικοί ψεκασμοί συνήθως αποφεύγονται αλλά σε μεγάλους πληθυσμούς μπορεί να κριθεί ότι είναι απαραίτητος ο ψεκασμός. Υπάρχουν χημικά σκευάσματα εγκεκριμένα όπου δημιουργούν τις μικρότερες ζημιές στα ωφέλιμα έντομα, συμβουλευτείτε τον τοπικό γεωπόνο.

Κήπος και Αντιμετώπιση

Συνήθως στους κήπους έχουμε 3 με 4 ελιές, δεν θεωρείτε κήπος αν έχει 40-50 ελιές ασχέτως αν προορίζεται για δική σας κατανάλωση γιατί εκεί είναι διαφορετική διαχείριση και πρέπει να συμβουλευτείτε έναν τοπικό γεωπόνο γιατί δεν είναι το θέμα μόνο ότι αν δεν κάνετε κάποιες ενέργειες θα έχετε δάκο, αλλά θα είστε πηγή του εντόμου για μολύνσεις σε παραδίπλα εμπορικά χωράφια και ίσως να τους δημιουργήσετε μεγάλα προβλήματα.

 Να κάνετε συνεχές έλεγχο για οπές στους καρπούς επίσης μπορείτε να βάλετε μία παγίδα ανά δέντρο και να αλλάζετε το διάλυμα στην παγίδα ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Σε έντονα προβλήματα απευθυνθείτε σε τοπικό γεωπόνο. Για τον κήπο υπάρχουν βιολογικά σκευάσματα εγκεκριμένα για ερασιτεχνική χρήση. Αν κριθεί ότι είναι απαραίτητος ο ψεκασμός υπάρχουν βιολογικά σκευάσματα εγκεκριμένα  όπως σπινοσίνες, φυσικό πύρεθρο, αζαντιραχτίνη κ.α

Μπορεί να σας ενδιαφέρουν τα εξής άρθρα βαμβακάδα στα φυτά, φυσικό πύρεθρο, τετράνυχος

Πηγή: photo1, photo2, photo3

Τζανακάκης, Μ.Ε. & Κατσόγιαννος, Β.Ι. 2003. Έντομα Καρποφόρων Δέντρων και Αμπέλου. Εκδόσεις Αγρότυπος. Θεσσαλονίκη, 265 σελ.